Η Τεχνητή Νοημοσύνη και η Πνευματική Ιδιοκτησία στο Ευρωπαϊκό και Ελληνικό Δίκαιο

/in , , /by

Άρθρο του Χ.Άνθη, Δικηγόρου

1. Εισαγωγικά: Η νομική πρόκληση της τεχνητής δημιουργίας

Η ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) – ιδίως των γενετικών και γλωσσικών μοντέλων (Generative & Language Models) – έχει οδηγήσει σε ένα νέο νομικό τοπίο όπου η παραγωγή, αναπαραγωγή και εκμετάλλευση έργων μέσω αλγοριθμικών διαδικασιών θίγει κεντρικά ζητήματα του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση ανταποκρίνεται με δύο θεμελιώδεις ρυθμίσεις:

1. την Οδηγία (ΕΕ) 2019/790 για τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην Ψηφιακή Ενιαία Αγορά (Digital Single Market Directive – DSM) και
2. τον Κανονισμό (ΕΕ) 2024/1689 για την τεχνητή νοημοσύνη (AI Act), ο οποίος δημοσιεύθηκε στην Επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε. στις 12 Ιουλίου 2024 και τέθηκε σε ισχύ την 1η Αυγούστου 2024.

Στην Ελλάδα, η Οδηγία DSM ενσωματώθηκε με τον Νόμο 4996/2022 (ΦΕΚ Α’ 188/14.10.2022).

2. Οι εξαιρέσεις Text & Data Mining στο ενωσιακό και ελληνικό δίκαιο

Η εξόρυξη κειμένων και δεδομένων (Text & Data Mining – TDM) αποτελεί τη νομική βάση για την εκπαίδευση συστημάτων ΤΝ.

Είδος Εξαίρεσης Άρθρο DSM Ελληνική ενσωμάτωση (Ν. 4996/2022) Δικαιούχοι / Πεδίο
Επιστημονική Έρευνα Άρθρο 3 Άρθρο 25 §1 Ν. 4996/2022 Ερευνητικοί φορείς και οργανισμοί πολιτιστικής κληρονομιάς
Εμπορική ή Άλλη Χρήση Άρθρο 4 Άρθρο 25 §2 Ν. 4996/2022 Επιτρέπεται εκτός αν ο δικαιούχος έχει ασκήσει opt-out

Η εξαίρεση του άρθρου 4 DSM είναι κρίσιμη, καθώς επιτρέπει τη χρήση νόμιμα προσπελάσιμων δεδομένων για εκπαίδευση μοντέλων, υπό τον όρο ότι δεν έχει υπάρξει ρητή επιφύλαξη (opt-out) από τον δικαιούχο.

3. Το δικαίωμα επιφύλαξης (opt-out) και οι τεχνικοί μηχανισμοί εφαρμογής

Σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 3 DSM και το άρθρο 25 παρ. 3 Ν. 4996/2022, οι δικαιούχοι μπορούν να εξαιρεθούν από το TDM δηλώνοντας την επιφύλαξή τους με μηχανικώς αναγνώσιμα μέσα, π.χ. μέσω robots.txt:

User-agent: *
Disallow: /
TDM-Reservation: 1

4. Το AI Act και η προστασία των δημιουργών

Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1689 – AI Act εισάγει υποχρεώσεις για τους παρόχους γενικού σκοπού AI. Το άρθρο 53 προβλέπει πολιτική συμμόρφωσης πνευματικών δικαιωμάτων, ενώ το άρθρο 50 υποχρεώνει σε σήμανση περιεχομένου.

5. Η έννοια του ανθρώπινου δημιουργού στη νομολογία του ΔΕΕ

Η πρωτοτυπία προϋποθέτει προσωπική πνευματική δημιουργία (C-5/08 Infopaq, C-145/10 Painer). Έργα αποκλειστικά παραγόμενα από ΤΝ δεν προστατεύονται, εκτός αν υπάρχει ουσιώδης ανθρώπινη συμβολή (άρθρο 6 Ν. 2121/1993).

  1. Case Studies και Πρακτικά Παραδείγματα

6.1 Η υπόθεση Getty Images κατά Stability AI

Η Getty Images άσκησε αγωγή κατά της Stability AI (παραγωγού του Stable Diffusion), υποστηρίζοντας ότι το μοντέλο εκπαιδεύθηκε σε εκατομμύρια φωτογραφίες χωρίς άδεια.
Η υπόθεση αναδεικνύει τον κίνδυνο προσβολής δικαιωμάτων κατά το στάδιο εκπαίδευσης και την ανάγκη για τεκμηρίωση δεδομένων.

6.2 Ευρωπαϊκές εφημερίδες και TDM-reservations

Ο όμιλος Mediahuis (Βέλγιο – Ολλανδία) εφάρμοσε machine–readable opt–outs σε όλο το ψηφιακό περιεχόμενό του, δηλώνοντας ρητά την απαγόρευση TDM. Το μέτρο αυτό επηρέασε άμεσα την εκπαίδευση ορισμένων LLMs, αποδεικνύοντας τη λειτουργικότητα της εξαίρεσης DSM στην πράξη.

6.3 Ελληνική πρακτική: Δημιουργικά agencies & AI-generated διαφημιστικό υλικό

Ελληνικές εταιρείες ψηφιακής διαφήμισης και παραγωγής περιεχομένου έχουν αρχίσει να εντάσσουν ρήτρες διαφάνειας ΤΝ στις συμβάσεις τους, προβλέποντας:

  • υποχρέωση δήλωσης εργαλείων ΤΝ που χρησιμοποιήθηκαν,
  • σήμανση AI-generated εικόνων,
  • και αποζημίωση σε περίπτωση προσβολής δικαιωμάτων τρίτων.

7. Πρακτικές συστάσεις συμμόρφωσης

Κατηγορία Ενέργεια Νομική Βάση
Δικαιούχοι Ενσωμάτωση machine-readable opt-out σε ιστοσελίδες και metadata Άρθρο 4(3) DSM / Άρθρο 25 §3 Ν. 4996/2022
Πάροχοι ΤΝ Πολιτική συμμόρφωσης με πνευματικά δικαιώματα, δημοσίευση training summary Άρθρο 53 AI Act
Επιχειρήσεις Εσωτερική πολιτική “AI & IP Compliance” – συμβατικές ρήτρες ευθύνης AI Act
Νομικοί σύμβουλοι Έλεγχος συμβάσεων και labeling συνθετικού περιεχομένου Άρθρο 50 AI Act

8. Συμπεράσματα

Το ευρωπαϊκό δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας μετασχηματίζεται από την ΤΝ. Η Οδηγία DSM και ο Κανονισμός AI Act αποτελούν θεμέλια ισορροπίας μεταξύ καινοτομίας και προστασίας δημιουργών.

Eίναι πλέον σαφής η αναγκαιότητα ειδικότερων τεχνολογικών γνώσεων από τους νομικούς επιστήμονες. Η τεχνολογία και η διαφανής ρύθμισή της έχουν υψηλά standards όχι μόνο από τους τεχνολόγους. Οι νομικοί καλούνται να μελετήσουν και να ανταποκριθούν στα νέα δεδομένα που ουσιαστικά αλλάζουν τις παραδοσιακές δομές των κλασσικών τομέων δικαίου.

✍️ Harry Anthis – Lawyer | AMLAW Ι E-mail: anthish@lawnet.gr Mob: 6936-686.686.
Δίκαιο Τεχνολογίας, Πνευματικής Ιδιοκτησίας & Τεχνητής Νοημοσύνης